فلسفه برای کودکان P4C

فلسفه برای کودکان P4C مدت زمان مطالعه: 9 دقیقه

• غزاله اله وردی
• 10 بهمن 1402

فلسفه برای کودکان به چه معناست؟

یک شایعه به سرعت منتشر می‌شود و مردم نیز آن را می‌پذیرند و به یکدیگر انتقال می‌دهند. اکثریت مردم فریب تبلیغات یک کالا را می‌خورند و به آن گرایش پیدا می‌کنند، سطحی نگری، ظاهر بینی، تقلید گرایی، عدم ژرف نگری در مسائل، زود باوری، نداشتن مهارت تفکر انتقادی و ژرف بینی و استدلال از ویژگی‌های اکثریت افراد است.

امروزه مد و مدگرایی، شیوع بسیاری دارد و به سرعت فراگیر می‌شود. این همان رشد تقلید گرایی و سطحی‌نگری است. اینها نشان ضعف عقلانیت و پرورش نیافتن بعد عقلانی است. ضعف عقلانیت همان است که موجب می‌شود سبک زندگی و مسیر حرکت یک جامعه نه بر اساس علم، پژوهش و عقلانیت، بلکه از روی ظاهر بینی و سطحی نگری یا هوس و تقلید از دیگران تعیین می‌شود.

فلسفه برای کودک چگونه؟

انواع مواد آرایشی، زیبایی، تقویتی و… . از شبکه‌های ماهواره‌ای تبلیغ می‌شود و به راحتی مورد پذیرش قرار می‌گیرد. و در جامعه انتقال و گسترش پیدا می‌کند. عقلانیت تنها با تقلید و خود باختگی مبارزه نمی‌کند، بلکه با تعصّب، گذشته گرایی و خرافه گرایی هم مقابله می‌کند. به این معنا که با رشد عقلانیت، فرد یاد می‌گیرد که گزینش‌هایش بر اساس عقلانیت باشد. نه گذشته گرایی و نوگرایی و برای تشخیص مسائل درست از نادرست عقل معیار است نه نو و یا کهنه بودن و سنت‌ها و رسوم بی‌پایه. فلسفه برای کودکان بنای تغییر تفکرات کودکان بر اساس عقلانیت است.

ایده فلسفه برای کودکان در پی آن است که با تقویت بعد عقلانی افراد از کودکی، جامعه را به سمت عقلانیت نظری و عملی سوق دهد.

کودکان از سن 5 سالگی به تدریج میتوانند مفاهیم در پس هر نمادی رو درک کنند. میتوانند به طور انتزاعی فکر کنند. (تفکر انتزاعی یعنی اینکه فرد به وجود چیزی که وجود خارجی نداره باور داره و میتونه در کلامش یا در تفکرش از اونها استفاده کنه. مثلا اعداد، که به طور مثال عدد دو وجود خارجی نداره و با وجود مصادیقش درک میشه. مثل دو کتاب.)

تفکر انتقادی چیست؟

کودکان هم برای قرار دادن ترتیبی برای کارشون نیاز دارند تا نتیجه اون کار رو به طور انتزاعی درک کنند. تفکر انتزاعی بیشتر در سنین نوجوانی اتفاق میفته اما درباره مسائل کوچکتر هم کودکان میتونند به طور انتزاعی فکر کنند مثل فکر کردن به ترتیب اتفاق افتادن پدیده ها. در کنار تفکر انتزاعی مفهومی به نام تفکر انتقادی وجود داره. تفکر انتقادی به این معنی است که کودک بتونه درباره مفهوم هر پدیده بحث کنه و اتفاقات پیرامونش رو به چالش بکشه. تفکر انتقادی باعث میشه که کودک به طور دقیق درباره مسائل فکر کنه و در آینده فردی خود منتقد باشه که به راحتی هر نظری رو قبول نمیکنه و ابتدای هرکاری فکر میکنه.

همچنین اگر این تفکر به صورت جمعی باشه باعث میشه که کودک نقطه نظرات دیگران رو هم بشنوه و با زوایای گوناگون به هر مسئله ای نگاه کنه. تفکر انتقادی به کودک یاد میده که هر نظری درست نیست و میشه اون نظر رو قبول نکرد و باید برای قبول کردن هر نظری دلیل و استدلال خواست.

در تفکر انتقادی قرار نیست به کودکمون یاد بدیم یا او رو مجبور کنیم مثل متفکران و اندیشمندان فکر کنه یا به مباحث خیلی حیاتی بشریت فکر کنه، بلکه قراره با گفتمان به او یاد بدیم که از نظرات دیگران استفاده کنه، نظراتش رو بگه و در نهایت تصمیم بگیره که جواب درست سوالش چیه. این گفتمان یک تعامل اجتماعی هست که میتونه والدین رو به کودکشون نزدیک تر کنه. همچنین به دلیل اینکه کودکان در این سنین سوالات بی شماری دارند والدین میتونند با این روش به سوالات کودکشون جواب بدهند.

در واقع در آموزش فلسفه برای کودکان، قرار نیست والدین و کودکان به یک نتیجه گیری کلی برسند بلکه قرار است که کودک دنبال جواب بگرده و در نهایت خودش نتیجه گیری کنه. این روش باعث تقویت روحیه اجتماع طلبی، ارتقای سطح مشارکت با دیگران و رشد راه های نو برای حل مسئله می شود.

کلاس فلسفه برای کودک

در کلاس فلسفه برای کودک، چه میگذرد؟

آموزش فلسفه برای کودک، معمولا در مراکز آموزشی و مهدکودک ها و توسط مربیان آموزش دیده انجام میشه. اما والدین هم به نوبه خود میتونند در این راه کمک کنند. مربیان برای شروع گفتمان از یک سوال شروع میکنند که بتوان در موردش بحث کرد و نظرات مختلف داد. سپس از داستان های ویژه ای استفاده میکنند که کودک بتونه در بعضی مواقع داستان ادامه اون رو حدس بزنه یا از زبون شخصیت داستان فکر کنه و داستان رو تحلیل کنه.

والدین هم میتونند در راه تقویت تفکر انتقادی کودکان و پیشروی در جهت کلاس فلسفه ی کودک، از داستان ها استفاده کنند و در مقاطع مختلف داستان از کودک بپرسند که نظر او چیست. همچنین میشه انتهای داستان رو تغییر بدهند و بگذارند تا کودک با تفکر خودش داستان رو ادامه بده و اون روبه پایان ببره. مربی یا والد باید به کودک آموزش بده که در صورت انتقاد شدن از او مسئولیت حرفش رو بپذیره و از حرفش به درستی دفاع کنه و اگر اشتباهی بود اشتباهش رو قبول کنه و به نادرستی و با لجبازی بر حرفش اصرار نکنه.

در این روش به کودک آموخته میشه که برای قبول هر نظر و تفکری باید استدلال کنه و به صورت منطقی اون رو قبول یا رد کنه. همونطور که میدونید کودکان در سنین 5 و 6 سالگی خیلی در بند استدلال و منطق نیستند حتی الگوهای ذهنیشون شخصیت های کارتون ها و اسباب بازی هاست. اما در حد خودشون و در مورد مسائل کوچکی که کودک به طور روزمره با اونها سروکار داره میتونید با او بحث منطقی کنید. اما این بحث منطقی نباید به گونه ای باشه که انگار او رو فردی بزرگسال تصور کرده اید. بلکه او ممکنه پس از بحث کردن با شما بازهم بر سر تصور غلطش بمونه.

همونطور که گفته شد این استدلال ها و گفتمان ها درباره مسائل بزرگ بشری یا گفتمان های علمی و منطقی محض نیستند. به طور مثال میتونید درباره دلیل بارون اومدن به جای اینکه به کودک بگید ابرها دارند گریه میکنند، بگید به نظر تو چه اتفاقی افتاده که بارون اومده؟ اگر کودکتون گفت ابرها دارند گریه میکنند یا چیزی شبیه این به او بگویید به نظر تو دیگه چه دلایلی میتونه داشته باشه و بعد منطقی ترین دلیلی که آورد رو انتخاب کنیم و بدون تأیید مستقیم اون دلیل با او به گفتمان بپردازید.

به عبارت دیگر فلسفه برای کودکان برنامه‌ای برای افزایش مهارت تفکر نقاد و خلاق در درک مسایل فلسفی نزد کودکان به وسیله «آموزش به کمک داستان» است. روش آموزش به کمک داستان، علاوه بر جذابیت برای کودکان، درک آن نیز برای کودک آسان است و نیز کودک را به خیال پردازی که گام نخست اندیشیدن و خلاقیت است، وا می‌دارد. این برنامه در پی جریانی است که پرسیدن و به عبارتی فلسفیدن را به کودکان آموزش می‌دهد.

تقویت تفکر انتقادی در کودک

در این طرح آموزش علوم به صورت تعامل میان دانش‌آموزان و آموزگار به شکل خلاقانه و نقادانه انجام می‌شود. دانش‌آموزان حلقه‌وار دور هم می‌نشینند، آموزگار کمک می‌کند به وسیله داستان سوالات و ایده‌های فلسفی خود را در کلاس مطرح کنند و با همکلاسی‌های خود در میان بگذارند و رودر روی هم با یکدیگر به مباحثه بپردازند. و تا جایی که امکانش وجود دارد در این راه رشد کنند.

امکانات و تمام پتانسیل موجود برای تحقیق کودک حاضر می شود در این روش، دانش‌آموزان با معلمانشان جمع می‌شوند و درگیر یک تحقیق می‌شوند. در این مسیر کودک تفکر خودش را می شناسد و درباره فکر کردن فکر می کند. در واقع استعدادهای خودشان را می شناسند و از آنها در راه فلسفه و تفکر استفاده می کنند. مثل اینکه تفکر قبلی خود را با تفکر جدید خود مقایسه می کنند و در اصلاح آن گام برمی دارند.

تعاریف و اصطلاحات:

آموزش

آموزش تجربه‌ای است مبتنی بر یادگیری و به منظور ایجاد تغییرات نسبتاً پایدار در فرد تا او را قادر به انجام کار و بهبود بخشی توانایی‌ها، تغییر مهارت‌ها، دانش، نگرش و رفتار اجتماعی نماید.

فلسفه برای کودکان

فلسفه برای کودکان روش خردورزی، درست اندیشیدن، روش‌مند فکر کردن، تفکر و خردگرایی را به درستی به آنان یاد می‌دهد و ضمن نهادینه کردن این روش، سبک زندگی درست را به کودکان آموزش می‌دهد. استدلال، مفهوم‌سازی و مهارت‌های فردی و جمعی در پارادایم فلسفه برای کودکان اهمیت دارد در فلسفه برای کودکان بر تفکر انتقادی، تفکر خلاق و همدلانه تأکید می‌شود.

آیا آموزش فلسفه به کودک، به سادگی امکان پذیر است؟

این روش، روشی سخت است و نیاز به زمان و حوصله زیادی داره که اغلب والدین زمان و حوصله لازم رو ندارند. اما باید بدونید که همین گفتمان های به دور از دعوا و خشونت و زور باعث میشه که کودک شما در آینده نظر دیگران رو بشنوه، درباره درستی اونها فکر کنه و بعد اگر شرایط درست بود اون رو بپذیره. یا در مقابل کودکتون میتونه حرفش رو بگه، از حرفش دفاع کنه و بدون اینکه ناراحت یا منزوی بشه در صورت غلط بودن نظرش اون رو اصلاح کنه. البته در مواقعی که نیاز هست دفاع کردن از حقش رو بلد باشه.

آموزش فلسفه ی کودک معمولا در کلاس های مخصوص و با مربیان مخصوص آموزش داده میشه و در محیط متفاوتی کودک میتونه به بحث و استدلال بپردازه. همچنین در این کلاس ها همسالانی حضور دارند که کودک به خوبی میتونه باهاشون ارتباط برقرار کنه و نظراتشون رو بفهمه. مربی در این کلاس ها کودکان رو تأیید نمیکنه یا نظرشون رو رد نمیکنه. بلکه تلاش میکنه منطقی ترین نظر و نظری که به واقعیت نزدیک تر هست رو انتخاب کنه و با کودکان دیگر درموردش بحث کنند.

اگر علاقمند هستید با نحوه ی طرز تفکر در کودکان 2 و 3 سال آشنا شوید، این مقاله از شادآموز را حتما بخوانید.

مرکز پیش دبستانی شادآموز این امکان رو فراهم کرده تا کودک شما بتونه در محیطی کاملا حرفه ای و با حضور همسالانی که میتواند نظرشون رو بفهمه این روش رو امتحان کنه و تفکر استدلالی خودش رو بهبود ببخشه. در این مرکز مربیان مجربی حضور دارند که با آموزش هایی دیده اند آماده برای تدریس روش استدلالی تفکر به کودک شما هستند. شما میتونید مقالات دیگر رو از وبسایت مرکز پیش دبستانی شادآموز مطالعه کنید.

شادآموز را در اینستاگرام دنبال کنید:

منبع: هلن دالوندی؛ آموزش هنر در دبستان، انتشارات سمت